Úttaugaskaði
Ákveðnar tegundir krabbameinslyfja geta valdið úttaugaskaða, það er skaða á taugum sem eru utan við heila og mænu. Einkenni úttaugaskaða koma oftast fram meðan á lyfjameðferð stendur en í sumum tilfellum koma einkenni ekki fram fyrr en eftir að meðferð lýkur.
Það eru helst taugar í fótum og höndum sem verða fyrir slíkum skaða. Einnig getur orðið vart við breytta skynjun í kringum munn og háls, sérstaklega í köldu veðri. Oftast ganga einkennin til baka að mestu eða öllu leyti að meðferð lokinni. Í sumum tilfellum verða einkennin þó langvarandi.
Einkenni úttaugaskaða
Áhrif og einkenni úttaugaskaða eru einstaklingsbundin. Þau geta verið allt frá örlítilli breyttri skynjun í fingrum og yfir í skerta hreyfigetu. Meðal einkenna sem geta gert vart við sig þegar meðferð er skammt á veg komin eru skyntruflanir í fingrum eða tám, t.d. stingir og brunatilfinning, náladofi, tilfinningaleysi, verkir og óþægindi. Þá getur létt snerting valdið óþægindum eða sársauka.
Einkenni sem kemur yfirleitt ekki fram fyrr en meðferð hefur staðið í töluverðan tíma er minnkandi hæfni fínhreyfinga. Má þar nefna að hneppa tölum, fletta blaðsíðum, taka upp litla hluti. Önnur einkenni eru jafnvægisleysi, vöðvaslappleiki og óöryggi við gang. Sumir finna fyrir dofa undir iljum og finnst eins og þeir gangi á púðum.
Hvað er til ráða?
Hvenær sem einkenna verður vart sem gæti bent til úttaugaskaða er mikilvægt að láta lækni eða hjúkrunarfræðing vita. Ef einkennin eru mjög slæm þarf í sumum tilfellum að minnka lyfjaskammta eða hætta meðferð með ákveðnum lyfjum.
Eftirfarandi getur dregið úr einkennum:
- Meðferð hjá sjúkraþjálfara, t.d. styrktarþjálfun, teygjur og jafnvægisæfingar, ásamt meðferðum sem örva blóðrásarkerfið o.fl.
- Nota hanska við ýmis störf, t.d. við uppvask, garðvinnu o.fl.
- Bera reglulega rakakrem á fætur og hendur.
- Örva líkamshluta með skerta tilfinningu, t.d. með fótarúllu, gaddabolta (spiky ball) eða öðru.
- Forðast að verða kalt á höndum og fótum þar sem óþægindin geta versnað í kulda.
- Regluleg hreyfing.
- Forðast reykingar og mikla áfengisneyslu því ákveðnir þættir geta valdið auknum taugaskaða.
- Klæðast stuðningssokkum og -hönskum, þeir geta haft góð áhrif ef staðbundin bólga er þar til staðar.
- Fótabað og fótanudd.
- Forðast skó sem þrengja að.
- Bera mentolkrem 1% á svæði sem hafa orðið fyrir úttaugaskaða, en það hefur reynst sumum góð staðbundin verkjastilling.