Eistna­krabbamein

Krabbamein í eistum eru frekar sjaldgæf en þau eru samt algengustu illkynja æxli karla á aldrinum 25-39 ára. Þetta er eitt fárra krabbameina þar sem flestir læknast þrátt fyrir að sjúkdómurinn hafi dreift sér til annarra líffæra en um 99% eru á lífi fimm árum eftir greiningu.

Hvað er krabbamein í eistum?

Eistun, sem eru í pungnum, eru kynkirtlar karlmannsins. Þau framleiða karlkynshormónið testósterón og mynda sæðisfrumur. Í sáðrásum í eistunum, sem eru samanlagt mörg hundruð metrar á lengd, myndast á hverjum sólarhring milljónir sæðisfruma. Við sáðlát fara sæðisfrumurnar eftir sáðrásinni, blandast vökva frá blöðruhálskirtli og sáðblöðrum og fara síðan út um þvagrásina.

Krabbamein í eistum er alvarlegasta orsök sársaukalausrar fyrirferðaraukningar í eistum og þessi æxli eiga í flestum tilfellum upptök sín í þeim frumum sem mynda sáðfrumur (kímfrumur). Meinin skiptast í tvo meginflokka: Annars vegar svonefnd sáðfrumukrabbamein (seminoma) og svo frjófrumukrabbamein (non-seminoma). Sáðfrumukrabbamein koma oftast fram hjá körlum milli 30 og 45 ára og uppgötvast yfirleitt áður en þau hafa náð að mynda meinvörp. Frjófrumukrabbamein vaxa yfirleitt hraðar og geta myndað meinvörp snemma. Þau koma frekar fyrir hjá körlum milli tvítugs og þrítugs.

Einkenni

Yfirleitt eru engin sérstök einkenni til að byrja með en algengustu einkenni sem geta koma fram eru:

• Þyngdartilfinning í eista.
• Sársaukalaus stækkun á öðru eistanu.
• Þótt fyrirferð í eista valdi venjulega ekki sársauka getur stundum komið fram óljós verkjaseiðingur.

Æxlið uppgötvast oftast þegar sjúklingur finnur þykkildi eða fyrirferðaraukningu í öðru eistanu. Ætíð er ráðlagt að leita til læknis ef einkenni ganga ekki til baka innan þriggja vikna. Þessi einkenni geta einnig verið af saklausum toga og verkur í eista er oftast vegna bólgu eða sýkingar sem lækna má með lyfjum. 

Um sjálfskoðun eistna

Með því að þreifa eistun reglulega lærirðu að þekkja þau og finnur fljótt ef einhverjar breytingar verða.

· Veldu fastan tíma til að þreifaðu eistun, um það bil einu sinni í mánuði.

· Best er að þreifa eistun í eða strax eftir bað því þá er pungurinn slakur.

· Stattu fyrir framan spegil og athugaðu hvort þú sérð bólgu eða eitthvað annað óvenjulegt í pungnum.

· Skoðaðu annað eistað í einu.

· Taktu punginn í lófann og finndu stærð og lögun eistanna.

· Taktu utan um annað eistað með þumalfingri og vísifingri beggja handa.

· Rúllaðu eistanu milli fingranna og leitaðu að hnút í eða utan á eistanu.

· Endurtaktu skoðunina á hinu eistanu.

Athugaðu:

· Annað eistað er líklega stærra en hitt og liggur lægra. Það er eðlilegt. • Hnútur í eista getur verið mjög smár, eins og baun eða hrísgrjón.

· Ofan á bakhlið eistans liggur eistnalyppan (sjá mynd). Eistað er almennt slétt og mjúkt viðkomu. Eistnalyppan er hins vegar óregluleg og jafnvel aum viðkomu.

Ef þú hefur einkenni sem geta bent til krabbameins í eistum skaltu leita til heimilislæknis eða þvagfæraskurðlæknis.

Áhættuþættir

Yfirleitt er ekki ljóst hvað veldur krabbameini í eistum, en vitað er að nokkrir þættir hafa áhrif:

• Vansköpun. Líkurnar á að fá sjúkdóminn eru meiri hjá þeim mönnum þar sem eistað hefur ekki gengið á eðlilegan hátt niður í punginn á fósturskeiði (cryptorchidismus). Drengir með vanskapanir í kynfærunum eru einnig í aukinni hættu á að fá krabbamein í eistun, sem bendir til að hormónaþættir á fósturstigum geti haft þýðingu fyrir myndun sjúkdómsins. 
• Erfðir. Ef faðir eða bróðir hefur greinst með sjúkdóminn eru nokkuð auknar líkur.  

Greining

Læknir þreifar eistun til að athuga hvort þau eru stækkuð eða með grunsamlega fyrirferð. Hann þreifar einnig eitla á hálsi og í nára ásamt því að athuga hvort mjólkurkirtlar eru stækkaðir. Ef einhver grunur vaknar um krabbamein í eista er í framhaldi læknisskoðunar gerð ómskoðun af eistanu. Venjulega eru niðurstöður slíkrar rannsóknar nægjanlegar til ákvörðunar um hvort eistað skuli fjarlægt. Tölvusneiðmyndarannsókn er síðan beitt til að athuga hvort æxlið gæti hafa myndað meinvörp í kviðarholseitlum eða myndað fjarmeinvörp.

Krabbameinsfrumurnar geta í vissum tilvikum framleitt aukið magn af tveimur efnum, AFP og betaHCG. Mæling á þessum æxlisvísum í blóði ætti aldrei að gera nema búið sé að greina fyrirferð en hægt mæla þá til að fylgjast með mögulegri endurkomu sjúkdóms.

Meðferð

Sjúka eistað er ávallt fjarlægt með náraskurðaðgerð, óháð því hvaða gerð af krabbameini um er að ræða. Í tengslum við aðgerðina er unnt að setja inn gervieista. Framhaldsmeðferð fer eftir gerð krabbameinsins og því hvort æxlið hefur náð að dreifa sér. 

Við sáðfrumukrabbamein á byrjunarstigi eru sjúklingar rannsakaðir með tölvusneiðmyndatöku til að kanna hvort eitlameinvörp geti verið til staðar. Ef svo er ekki er þeim venjulega fylgt eftir með reglubundnum rannsóknum, en áður var gefin geislameðferð á eitla í kviðnum jafnvel þó meinvörp hafi ekki sést. 

Ef sjúklingur er með mikil meinvörp í eitlum eða t.d. í lungum er gefin blanda af krabbameinslyfjum, þar á meðal lyfið cisplatin sem hefur reynst mjög áhrifaríkt við meðferð þessara krabbameina.

Þegar um er að ræða frjófrumukrabbamein eru krabbameinslyf oft gefin eftir aðgerðina. Auk cisplatin eru oftast gefnar tvær eða stundum þrjár aðrar gerðir krabbameinslyfja. Ef stækkaðir eitlar í kvið eða aftanskinu (svæði í líkamanum aftan kviðarhols) eru enn til staðar eftir lyfjameðferð er gerð skurðaðgerð og eitlarnir fjarlægðir. Einstaka sinnum getur verið þörf á háskammta lyfjameðferð þar sem beinmergsstofnfrumur koma að gagni. 

Hvað um kynhvöt og frjósemi?

Að fjarlægja annað eistað hefur ekki áhrif á kynhvöt. Nóg er að hafa eitt heilbrigt eista til að mynda sæði og karlkynshormón til að bæta upp fyrir eistað sem fjarlægt hefur verið. Hægt er að halda áfram að stunda eðlilegt kynlíf eins og áður.

Ef karlar upplifa minnkaða kynhvöt, risvandamál, skapsveiflur eða þreytu, gæti það bent til lítils magns testósteróns. Um 20% þeirra sem fá meðferð við eistakrabbameini eru með lágt testósterón, sem hægt er að greina með blóðprófi. Ef skorturinn er varanlegur getur læknir ávísað testósteróni í formi pilla eða stungulyfs.

Krabbameinslyfjameðferð veldur hins vegar minnkaðri frjósemi. Það tekur yfirleitt eitt eða tvö ár að sæðisframleiðsla komist í gang eftir lyfjameðferð. Hægt er að frysta sáðfrumur fyrir aðgerð og lyfjameðferð til nota þær síðar, ef á þarf að halda. Allir karlmenn sem greinast með þetta krabbamein ættu að fá ráðleggingar með tilliti til frjósemi og sæðisbanka þar sem viss hætta er á ófrjósemi eftir meðferð.

Tölfræði og lífshorfur

Horfur sjúklinga með krabbamein í eistum hafa batnað verulega á síðustu áratugum. Fyrst og fremst ber að þakka því að lyfið cisplatin hefur reynst áhrifaríkt gegn sjúkdómnum. Er þetta lyf hornsteinn meðferðar og hefur gjörbreytt horfum sjúklinganna.

Fyrir 40 til 60 árum lifðu ekki nema um 70% þeirra sem fengu þessi æxli í fimm ár eða lengur (1960-1980) en nú eru um 99% á lífi fimm árum frá greiningu. Þar sem afar fáir deyja úr sjúkdómnum þegar liðin eru meira en fimm ár frá greiningu má reikna með að vel yfir 90% læknist af krabbameini í eistum. 

Yfirfarið í janúar 2021.

Fræðsluefni

• Bæklingur: Sjálfskoðun eistna
• Bæklingur: Gagnlegar upplýsingar um krabbamein í eistum